Xuyên tâm liên – vị thuốc quý trong công tác phòng chống đại dịch Covid-19

Theo thông báo của cơ quan chức năng, Việt Nam đã bắt đầu sử dụng vị thuốc xuyên tâm liên trong việc hỗ trợ điều trị Covid-19. Nhiều chuyên gia nhận định, việc sử dụng cây thuốc này có thể góp phần phòng chống, đẩy lùi đại dịch Covid-19 tại nước ta.

Xuyên tâm liên là cây gì?

Xuyên tâm liên còn được gọi là công cộng, nguyên cộng, lam khái liên, hùng bút, nhất kiến kỷ, cây lá đắng, khô đảm thảo… Cây có tên khoa học là Andrographis paniculata (đồng nghĩa Justicia paniculata), thuộc họ Ô rô (Acanthaceae). 

Cây thuốc này vốn là loài cây bản địa của khu vực Ấn Độ và Sri Lanka. Nó dần được di thực và trồng phổ biến ở các quốc gia trong khu vực Nam Á, Đông Nam Á và miền Nam Trung Quốc. Cùng với quá trình di thực, các công dụng của xuyên tâm liên với sức khỏe con người cũng dần được khai quật. Nó thường xuyên được dùng để điều trị một số chứng bệnh do viêm nhiễm (trước khi có thuốc kháng sinh, xuyên tâm liên được dùng phổ biến). Thậm chí, sau Châu Á, xuyên tâm liên còn được di thực đến vùng Caribe, Trung Mỹ, Australia và Châu Phi.

Đặc điểm của cây công cộng

Công cộng là loài cây thảo, có thể sống từ 1 – 2 năm. Cây có thân vuông, mọc thẳng đứng. Mỗi cây cao từ 0,3 – 0,8m với nhiều cành (cành mọc theo cả 4 hướng), nhiều đốt. Lá là dạng lá nguyên mềm, mọc đối, cuống lá ngắn. Phiến lá có hình trứng hơi thôn dài hay hơi có hình mác, hai đầu lá nhọn. 

Khi quan sát, bạn sẽ thấy bề mặt lá công cộng nhẵn, dài từ 3 – 12cm, rộng từ 1 – 3cm. Hoa cây công cộng mọc thành chùm ở nách lá hay ở ngọn cành. Hoa nhỏ, màu trắng, có điểm hồng. Mùa ra hoa là từ khoảng tháng 9 đến tháng 10 hàng năm. Quả là dạng quả nang dài. Hạt hình trụ, thuôn dài, màu nâu nhạt.

Bộ phận dùng làm thuốc và địa điểm phân bố

Bộ phận dùng làm thuốc chính của cây công cộng là phần mọc trên mặt đất. Nó được thu hái quanh năm, khi cây bắt đầu ra hoa. Sau khi thu hái, người ta thường cắt thành từng đoạn, phơi hoặc sấy khô để bảo quản và dùng trong thời gian dài. Ở một số nơi, rễ xuyên tâm liên cũng được thu hái để dùng trong công tác phòng, hỗ trợ điều trị bệnh.

Về địa điểm phân bố, cây công cộng không khó trồng. Nó rất phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của Việt Nam. Các khảo sát thực tế cho thấy, cây ưa khí hậu nóng ẩm, sinh trưởng mạnh vào mùa xuân – hè; tàn lụi vào mùa đông và được trồng ở nhiều tỉnh thuộc khu vực phía Bắc nước ta. Cây được trồng hoặc mọc tự nhiên bằng hạt tại vùng đất nhẹ, pha cát, thoát nước tốt, không chịu ngập úng.

Hơn nữa, hạt cây công cộng có tỉ lệ nảy mầm cao. Vì vậy, đây được xem là cây thuốc tiềm năng cho mục tiêu điều trị bệnh bằng thảo dược trồng trong nước. 

Nhiều nước đang dùng xuyên tâm liên điều trị Covid-19

Tình hình dịch bệnh Covid-19 tại Việt Nam và các quốc gia lân cận đang diễn biến hết sức phức tạp. Số ca nhiễm mới, số ổ dịch đang liên tục tăng trên cả nước khiến người dân e ngại. Trước tình hình này, cơ quan chức năng đã nghiên cứu để tìm ra các giải pháp trong công tác phòng, chống dịch. Một trong số đó là việc sử dụng các vị thuốc đông y có công dụng trong việc điều trị Covid-19 như xuyên tâm liên.

Cụ thể, tại Hội nghị giao ban trực tuyến của các tỉnh/ thành phố trong ngày 16/07, Thứ trưởng Bộ Y tế Trương Quốc Cường cho biết, trong thời gian qua, Bộ Y tế nước ta đã nhận được thông tin từ cơ quan chức năng và các chuyên gia về việc vị thuốc đông y xuyên tâm liên có công dụng hiệu quả trong việc điều trị Covid-19. Trước thông tin này, Bộ Y tế đã tiến hành các nghiên cứu, thử nghiệm thực tế để làm rõ công dụng của xuyên tâm liên….

Sau quá trình thử nghiệm, Bộ Y tế quyết định cho phép sử dụng vị thuốc xuyên tâm liên trong việc điều trị Covid-19. Liên quan đến việc sử dụng xuyên tâm liên, ông Trương Quốc Cường còn cho biết, vị thuốc này đã được sử dụng ở nhiều quốc gia lân cận như: Malaysia, Indonesia, Thái Lan…. Ở Việt Nam, dù mới được thông báo để sử dụng rộng khắp nhưng nhiều chuyên gia kỳ vọng xuyên tâm liên sẽ đóng góp lớn cho công tác phòng chống Covid-19. Đặc biệt là trong tình trạng thiếu vật tư, nhân lực, trang thiết bị y tế như hiện nay.

Chuyên gia khuyến cáo F1 cách ly tại nhà có thể xem xét sử dụng xuyên tâm liên

Trong Hội nghị giao ban trực tuyến của các tỉnh/ thành phố ngày 16/07, thông tin về vị thuốc xuyên tâm liên đã được công bố. Nhiều chuyên gia đã chia sẻ các thông tin chuyên sâu về vị thuốc này. Hơn nữa, không chỉ giúp ích cho quá trình điều trị của bệnh nhân Covid-19, nhiều chuyên gia còn khuyến cáo các trường hợp F1 cách ly tại nhà có thể xem xét sử dụng xuyên tâm liên để phòng chống bệnh.

Cụ thể, xuyên tâm liên vốn là vị thuốc có khả năng thanh nhiệt, giải độc rất tốt. Nó cũng được xem là một loại kháng sinh thực vật để hỗ trợ điều trị hiệu quả các chứng bệnh viêm nhiễm do các loại vi khuẩn, vi rút gây ra (ví dụ như cảm cúm…). PGS TS Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh còn cho biết, xuyên tâm liên là phương thuốc rất kinh điển trong y học. Những năm đất nước còn nghèo khó, vị thuốc này từng được dùng để chữa “bách bệnh”. 

Hơn nữa, trong thời gian vừa qua, một số nước đã đưa xuyên tâm liên vào điều trị Covid-19 và nhận thấy nhiều hiệu quả tích cực. Do đó, chúng ta có thể đưa vị thuốc này vào việc điều trị ở những bệnh nhân ít triệu chứng, nhiễm Covid-19 thể nhẹ. Có thể điều trị bằng xuyên tâm liên kết hợp với việc bổ sung dinh dưỡng, nâng cao thể trạng. Thậm chí, theo ông Khuê, các trường hợp F1 đang cách ly tại nhà, có dấu hiệu mệt mỏi cũng có thể xem xét sử dụng vị thuốc này.

Công dụng của xuyên tâm liên trong việc điều trị Covid-19

Lương y Lê Quý Ngưu, Hội Đông y Thừa Thiên Huế cho biết, xuyên tâm liên là một trong những cây thuốc có nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Nó từng được sử dụng phổ biến ở nước ta trong thời bao cấp, khi kinh tế nước nhà còn khó khăn. 

Trong những năm gần đây, cây thuốc này dần bị lãng quên. Tuy nhiên, dù bị lãng quên thì xuyên tâm liên vẫn là một trong những cây thuốc có công dụng trong việc phòng, hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau. Khi xu hướng sử dụng dược liệu tự nhiên ngày càng trở nên phổ biến, cây thuốc này cũng dần lấy lại giá trị của mình. Đặc biệt, nhiều quốc gia đã tiến hành nghiên cứu và khẳng định được một số công dụng của xuyên tâm liên trong việc điều trị Covid-19. 

Cụ thể, nghiên cứu in silico (dạng nghiên cứu mô phỏng, tính toán trong lĩnh vực sinh học, y dược tiến hành trên máy tính) về một số cây thuốc có triển vọng trong việc phòng chống và điều trị bệnh do vi rút corona gây ra đã cho thấy, xuyên tâm liên là loại dược liệu được đánh giá cao hơn cả. Dưới đây là kết quả nghiên cứu của nhiều quốc gia về khả năng chống Covid-19 của xuyên tâm liên: 

Ấn Độ

Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc trường Cao đẳng dược JSS (được công bố năm 2020) cho thấy, các thành phần hóa học của cây thuốc này như: andrographolide và dihydroxy dimethoxy flavone có khả năng chống lại Covid-19 thông qua việc ức chế enzym protect chính của vi rút corona (sử dụng thử nghiệm in silico). 

Trong đó, andrographolide thuộc nhóm diterpenoid lactone. Đây là hợp chất được chiết xuất từ cây thuốc xuyên tâm liên. Nó có khả năng ức chế protease chính của Covid-19 (Mpro). Cụ thể, andrographolide có thể kết nối phân tử, phân tích mục tiêu, dự đoán độc tính và dược động học. Nó gắn thành công vào vị trí liên kết trong Covid-19 Mpro để có thể chống lại chứng bệnh do vi rút này.

Vì chiến lược tăng cường miễn dịch toàn cầu để chống lại đại dịch Covid-19. Hơn nữa, trước đại dịch, xuyên tâm liên đã được sử dụng rộng rãi trong việc điều trị nhiều chứng bệnh do vi khuẩn, vi rút gây ra. Do đó, không chỉ các nhà khoa học của trường Cao đẳng dược JSS mà các nhà khoa học tại Đại học Jadavpur cũng nghiên cứu về công dụng của cây thuốc này với đại dịch.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, sự kết hợp giữa andrographolide và một số hợp chất khác bên trong xuyên tâm liên có thể để tạo thành chất chống viêm an toàn và cực kỳ hiệu quả. Nó có tác dụng tốt với những trường hợp bị nhiễm trùng đường hô hấp trên. Qua đó, làm giảm đáng kể việc sản xuất cytokine và các yếu tố gây viêm nhiễm sau khi nhiễm vi rút gây bệnh.

Trung Quốc

Nhiều quốc gia đã tiến hành nghiên cứu về xuyên tâm liên điều trị Covid-19. Một trong số đó là Trung Quốc. Cụ thể, gần đây nhất, quốc gia tỷ dân đã thực hiện chương trình khuyên dùng xiyanping tiêm để điều trị lâm sàng cho bệnh nhân Covid-19. Đây là chế phẩm có khả năng chống viêm, kháng vi rút có nguồn gốc từ thành phần hoạt tính của cây xuyên tâm liên. Nó đã được phát triển và cấp phép sử dụng ở Trung Quốc.

Về thành phần hóa học, sản phẩm tiêm bán tổng hợp này bao gồm 9-dehydro-17-hydro-andrographolide và natri 9-dehydro-17-hydro-andrographolide-19-yl sulfate. Nhóm tác giả của xiyanping thuộc Tasly Pharmaceutical Group Co. Thiên Tân đã chứng minh andrographolide xuyên tâm liên có khả năng thanh nhiệt, giải độc, kháng sinh, chống viêm. Nó có tác dụng điều trị rõ ràng với các chứng bệnh ở đường hô hấp, bao gồm viêm phổi và viêm đường hô hấp trên do vi khuẩn, vi rút. 

Hợp chất này cũng có tác dụng kháng vi rút tiềm năng trong việc điều trị Covid-19. Đồng thời, có thể làm giảm mức độ viêm ở bệnh nhân để giảm các triệu chứng khó chịu ở đường hô hấp; nâng cao tình trạng miễn dịch trong cơ thể để giúp người dùng khỏe mạnh hơn…. Ngoài ra, nhóm tác giả cũng cho rằng andrographolide còn có khả năng bảo vệ gan, có giá trị lâm sàng trong việc điều trị các chứng bệnh ở hệ tim mạch. Nhờ đó, nó có thể bảo vệ gan và hệ tim mạch khỏi tổn thương do một số loại thuốc chống Covid-19 gây ra. 

Thái Lan

Tại Thái Lan, xuyên tâm liên trị Covid-19 là thông tin đã được khẳng định từ năm 2020. Ngay trong cuộc thử nghiệm lâm sàng đầu tiên do Viện Nghiên cứu y học cổ truyền nước này tiến hành. 

Cụ thể, cuộc thử nghiệm được thực hiện trực tiếp trên những bệnh nhân đã biểu hiện triệu chứng nhiễm Covid-19 nhẹ như: đau họng, nhức đầu, ho, sổ mũi, cơ thể mệt mỏi…. Trong thử nghiệm, tình nguyện viên uống 180mg xuyên tâm liên/ ngày trong liên tục 5 ngày (chia đều 3 lần vào lúc 6 giờ sáng, 2 giờ chiều và 10 giờ tối). 

Kết quả thử nghiệm ghi nhận được rất khả quan. Vì chỉ trong vòng 3 ngày kể từ khi uống xuyên tâm liên, tình trạng sức khỏe của các tình nguyện viên đã được cải thiện rõ rệt. 

Indonesia

Indonesia cũng có những nghiên cứu chứng minh xuyên tâm liên là vị thuốc tiềm năng trong việc phòng, hỗ trợ điều trị Covid-19. Cụ thể, năm 2020, các nhà khoa học thuộc Đại học Airlangga đã nghiên cứu và chứng minh vị thuốc này có tiềm năng ức chế protease chính mang tên 6LU7 Covid-19. ù phát hiện này còn cần được kiểm chứng thêm. Nhưng đây cũng là dấu hiệu cho thấy xuyên tâm liên có thể trở thành giải pháp để phòng ngừa Covid-19 trên diện rộng.

Các công dụng khác của xuyên tâm liên

Xuyên tâm liên thường xuyên được dùng để điều trị các chứng bệnh do viêm nhiễm. Cụ thể, theo y học cổ truyền, xuyên tâm liên là vị thuốc có vị đắng, tính hàn, có khả năng thanh nhiệt, giải độc, giảm đau, tiêu thũng, diệt khuẩn hiệu quả. Nó thường xuyên được dùng để chữa các chứng bệnh ở đường hô hấp trên như: viêm họng, viêm phế quản. Nó cũng được dùng trong nhiều bệnh lý do nhiễm trùng khác (ví dụ như được tẩm vào băng gạc để đắp lên vết thương hở hoặc dùng làm dịch nhỏ rửa vết thương)…

Ở một số tỉnh tại Việt Nam, cây thuốc xuyên tâm liên còn được dùng làm thuốc bổ cho phụ nữ sau sinh đẻ, đặc biệt là những trường hợp bị ứ huyết hay người bị kinh nguyệt bế tắc, nhọt ở hai bên cổ, đau nhức tê thấp…. Nhìn chung, nhờ đặc tính kháng vi rút phổ rộng và hiệu quả nhanh trong việc điều trị nhiều chứng bệnh nên xuyên tâm liên đã được sử dụng từ lâu và luôn có đóng góp lớn cho ngành y tế.

Còn theo y học hiện đại, xuyên tâm liên cũng là cây thuốc được đánh giá cao. Cây thuốc này có chứa đến 14 chất glucozit và flavon. Trong đó, có hoạt chất chính là andrographolide. Đây cũng là chất có nhiều tác dụng tuyệt vời trong việc phòng, hỗ trợ điều trị các triệu chứng do Covid 19. 

Các nghiên cứu được thực hiện tại Việt Nam còn chỉ ra rằng, nước sắc thuốc với tỉ lệ 5:1, 2:1 có tác dụng với nhiều chủng vi khuẩn khác như: Bacillus subtilis, Escherichia coli, Staphylococcus aureus….

Cách dùng xuyên tâm liên để phòng hỗ trợ điều trị bệnh

Theo thông tin trên website của Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, người mắc các chứng bệnh ở đường hô hấp (bệnh do vi rút corona cũng thuộc nhóm bệnh đường hô hấp) và các chứng bệnh ở ngũ quan như: viêm hầu họng sưng đau, xung huyết niêm mạc mũi, viêm sưng mũi, sưng mắt, viêm mắt, đau mắt, viêm tai, thối tai, sưng lợi, đau răng có thể giảm đau, hỗ trợ điều trị bằng xuyên tâm liên.

Cụ thể, bạn có thể cắt cây tươi hoặc lấy cây khô (dùng cả cây). Nếu cây tươi thì dùng khoảng 40 – 50g. Nếu cây khô thì chỉ cần lấy khoảng 20 – 30g. Đem xuyên tâm liên rửa sạch, cho vào niêu đất hoặc nồi. Đổ ngập nước, đun sôi kỹ để lấy 3 – 4 bát nước thuốc đặc. Sau đó, chia đều nước thuốc và uống hết trong ngày.

Nếu là trẻ nhỏ thì căn cứ vào độ tuổi của trẻ để dùng liều thấp hơn. Trường hợp bệnh nhân bị viêm mũi, viêm tai giữa thì có thể kết hợp lấy lá tươi giã nát lấy nước cốt. Sau đó, nhỏ vào tai hoặc mũi. Áp dụng mỗi ngày 2 – 3 lần cho đến khi khỏi hẳn.

Ngoài cách dùng chính này, bạn có thể căn cứ tình trạng sức khỏe của bản thân để áp dụng các công thức sử dụng cây thuốc xuyên tâm liên khác như:

Giảm ho do lạnh

Chuẩn bị xuyên tâm liên khô 12g, tang bạch bì 10g, địa cốt bì 10g, cam thảo 8g. Đem tất cả các vị thuốc này rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn (nếu có). Bỏ vào ấm đất, đổ 3 bát nước vào đun sôi. Hạ lửa nhỏ để sắc còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày. Người bệnh nên uống lúc còn ấm và dùng trong khoảng 5 ngày liền. Bài thuốc không chỉ giúp chữa ho do lạnh mà còn làm giảm tổn thương ở cổ họng do ho dai dẳng gây ra.

Nếu trẻ bị ho gà thì có thể áp dụng cách chữa của Ấn Độ. Theo đó, bố mẹ có thể cho trẻ uống 1 thìa cà phê bột nhão bào chế từ rễ xuyên tâm liên và rễ cây gừng gió (2 nguyên liệu có trọng lượng bằng nhau). Uống ngày 3 lần, trong khoảng 15 ngày là đỡ.

Hỗ trợ điều trị cảm mạo, đau đầu

Nếu bị cảm mạo, đau đầu thì bạn cũng có thể điều trị tại nhà bằng xuyên tâm liên. Cách điều trị rất đơn giản, chỉ cần lấy 45g cây khô tán thành bột mịn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 2g bột thuốc. Khi uống chiêu bằng nước ấm. Sau đó, ăn cháo nóng để thuốc phát huy tối đa công dụng. Thông thường, bạn nên dùng liên tục 5 ngày hoặc ít hơn 5 ngày nếu bệnh nhẹ. 

Hỗ trợ điều trị viêm amiđan/ viêm phế quản

Nếu bị viêm amiđan thì chỉ cần chuẩn bị xuyên tâm liên khô, mạch môn, kim ngân hoa, huyền sâm mỗi vị 12g. Cho tất cả vào ấm đất, đổ 3 bát nước vào để sắc đến khi còn 1 bát nước thuốc. Chia làm 2 lần uống trong ngày. Nên dùng lúc thuốc còn ấm để phát huy tối đa công dụng. Một liệu trình hỗ trợ điều trị viêm amiđan là khoảng 7 ngày.

Trường hợp bạn bị viêm phế quản thì cần chuẩn bị xuyên tâm liên, mạch môn, huyền sâm mỗi vị 12g; vỏ quýt lâu năm (trần bì), cam thảo mỗi vị 4g. Cho tất cả vào ấm đất, sắc đặc uống ngày một thang. Nên chia thuốc thành 2 – 3 lần uống trong ngày. Dùng liên tục 9 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

Hỗ trợ điều trị tiểu tiện nhỏ giọt, nước tiểu vàng do nhiệt 

Chuẩn bị 15 lá xuyên tâm liên tươi, rửa sạch, để ráo nước. Cho lá vào cối giã nát, thêm chút mật ong, hãm nước sôi để uống trong ngày. Nên dùng liền 5 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất. 

Lở ngứa, rôm sảy, mụn nhọt

Bạn có thể chuẩn bị 1 nắm lá xuyên tâm liên tươi giã nát với rượu. Sau đó, xoa, đắp tại chỗ bị lở ngứa, rôm sảy, mụn nhọt. Nếu muốn gia tăng hiệu quả thì nên kết hợp với việc uống thuốc sắc. Nguyên liệu làm thuốc sắc bao gồm kim ngân hoa, sài đất, lá tre, bèo cái, lá trắc bá mỗi thứ một nắm nhỏ. Cho tất cả vào nồi sắc đặc uống ngày một thang. Khi uống chia làm 2 – 3 lần. Dùng liên tục cho đến khi khỏi….

Ai không nên dùng xuyên tâm liên?

Theo y học cổ truyền, xuyên tâm liên là vị thuốc có nhiều công dụng. Nhưng đây lại là vị thuốc tính hàn. Vì vậy, việc sử dụng dài ngày có thể gây buồn nôn, tiêu chảy. Đồng thời, những người tỳ vị hư hàn, người đang mắc các chứng bệnh do hàn độc xâm nhập cũng không nên sử dụng. Ngoài ra, một số trường hợp dưới đây nên thận trọng khi sử dụng xuyên tâm liên. Đó là:

• Phụ nữ đang mang thai và cho con bú
• Người mắc các bệnh liên quan đến chức năng sinh sản, đặc biệt là người khó có con.
• Người đang mắc chứng máu không đông hoặc bị chấn thương chảy máu, mới tiến hành phẫu thuật.
• Người bị tụt huyết áp cũng cẩn thận trọng khi sử dụng vị thuốc này.

Trường hợp bạn đang dùng các loại thuốc kháng tiểu cầu, chống đông máu, ức chế miễn dịch thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.

Trên đây là các thông tin cơ bản về xuyên tâm liên – vị thuốc quý được dùng trong công tác phòng chống đại dịch Covid-19 ở Việt Nam. Trường hợp bạn còn băn khoăn, thắc mắc về vị thuốc này hoặc các cây thuốc, các loại trà thảo mộc có khả năng tăng cường hệ miễn dịch, nâng cao sức khỏe để phòng chống dịch bệnh khác thì có thể trực tiếp gọi điện đến hotline: 0934806996 / 0889635960 của Trà Biếu để được tư vấn.